Czy te truskawki są z Polski?

Rozpoczyna się właśnie okres zbioru truskawek spod tuneli w Polsce. Owoce krajowe mają wyborne walory smakowe. Ich tworzeniu sprzyja klimat – ciepłe i słoneczne dni oraz chłodne noce sprawiają, że polskie truskawki są cenione przez konsumentów. Są oni skłonni zapłacić za nie więcej niż za importowane owoce. Niestety, nieuczciwi handlowcy jak co roku wykorzystują to i podejmują próby sprzedaży sprowadzonych z krajów na południu Europy truskawek jako krajowe. Czytelnicy czasopisma Jagodnik i jego portalu zgłaszali do redakcji takie praktyki, więc postanowiłem skontaktować się z IJHARS i poprosić o skomentowanie takich sytuacji. Zadałem  kilka konkretnych pytań. Poniżej prezentuję informacje przekazane przez panią Izabelę Zdrojewską z tej właśnie inspekcji.

Kto nadzoruje handel truskawkami?

W obowiązującym porządku prawnym Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (IJHARS) realizuje kontrole jakości handlowej świeżych owoców i warzyw, w tym kontrole znakowania krajem pochodzenia na wszystkich etapach obrotu handlowego, z wyłączeniem sprzedaży detalicznej konsumentowi finalnemu. Kontrolę na etapie sprzedaży detalicznej konsumentowi finalnemu prowadzą wojewódzkie inspektoraty Inspekcji Handlowej. Wojewódzkie Inspektoraty JHARS (WIJHARS) kontrolują zatem świeże owoce i warzywa importowane z krajów trzecich, wywożone do krajów trzecich oraz wprowadzane do obrotu na rynku krajowym przez hurtownie, giełdy hurtowe, centra dystrybucyjne, producentów oraz grupy producentów owoców i warzyw na etapie sprzedaży hurtowej. Wojewódzkie Inspektoraty Inspekcji Handlowej (WIIH) kontrolują świeże owoce i warzywa na etapie sprzedaży detalicznej konsumentowi końcowemu, tj. w marketach sieciowych, sklepach detalicznych, targowiskach itp. Powyższe wynika z art. 15 i 15 a ustawy z dnia 19 grudnia 2003 roku o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu (Dz. U. z 2019 r. poz. 935).

Jakie informacje muszą znaleźć się na opakowaniu?

Należy zaznaczyć, że świeże truskawki zaliczane są do sektora owoców i warzyw objętych wymaganiami norm handlowych UE i mogą być wprowadzane do obrotu handlowego jedynie wówczas, gdy odpowiadają wymaganiom jakości handlowej określonym w tych normach,
w tym wymaganiom jakościowym i wymaganiom dotyczącym znakowania.

Wymagania te zostały określone w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 543/2011
z dnia 7 czerwca 2011 roku ustanawiającym szczegółowe zasady stosowania rozporządzenia Rady (WE) nr 1234/2007 w odniesieniu do sektora owoców i warzyw oraz sektora przetworzonych owoców i warzyw (Dz. U. UE L 157 z 15.6.2011, str. 1, ze zm.). Świeże truskawki wprowadzane do obrotu handlowego muszą spełniać wymagania Szczegółowej normy handlowej dla truskawek, której treść znajduje się w załączniku I, część B, część 7 ww. rozporządzenia. Za jakość handlową truskawek odpowiada handlowiec posiadający truskawki i wprowadzający je do obrotu. W praktyce jest to każda osoba, w tym osoba fizyczna sprzedająca truskawki.Handlowiec odpowiedzialny jest za właściwe znakowanie truskawek oraz za posiadanie faktur i innych dokumentów towarzyszących w których znajdują się informacje o produkcie (w tym informacja o kraju pochodzenia, czyli kraju w którym truskawki były uprawiane).Zgodnie z ww. normą handlową na każdym opakowaniu truskawek wprowadzanych do obrotu powinny być zamieszczone po tej samej stronie, w sposób czytelny, trwały oraz widoczny
z zewnątrz, następujące informacje,:

• nazwa i adres pakującego lub wysyłającego (np. ulica/miasto/region/kod pocztowy
  i państwo, jeśli różne od państwa pochodzenia),
• określenie „truskawki”, jeśli zawartość opakowania nie jest widoczna z zewnątrz,
• nazwa odmiany truskawek (nieobowiązkowo),
• państwo pochodzenia (obowiązkowo),
• klasa jakości (obowiązkowo).

Ponadto, należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 6 ust. 1 rozporządzenia nr 543/2011 na etapie sprzedaży detalicznej szczegółowe informacje o produkcie powinny być dostępne w sposób czytelny i dobrze widoczny. Produkty mogą być wystawione na sprzedaż, pod warunkiem
że detalista umieści w widocznym miejscu w pobliżu produktu czytelne, szczegółowe informacje dotyczące państwa pochodzenia oraz, w stosownych przypadkach, klasy produktu, jego odmiany lub typu handlowego w sposób pozwalający uniknąć wprowadzenia konsumenta
w błąd.

Reasumując informacja o państwie pochodzenia truskawek powinna być wskazywana obowiązkowo, pisemnie w widocznym dla konsumenta miejscu.

Przepakowywanie importowanych truskawek w polskie opakowania i ich sprzedaż jako krajowy produkt jest celowym wprowadzaniem konsumenta w błąd. Czy taka praktyka jest traktowana jak przestępstwo? Jakie sankcje grożą osobie która się dopuszcza takich praktyk?

W świetle obowiązującego prawa, w ramach ustawowych kompetencji Inspekcja JHARS, jak już wcześniej wskazano kontroluje jakość handlową świeżych owoców i warzyw, w tym świeżych truskawek na zgodność z wymaganiami nomy handlowej oraz na zgodność
z przepisami ogólnymi.

Celem każdej kontroli realizowanej przez WIJHARS w przedmiotowym zakresie jest sprawdzenie:

• jakości i znakowania świeżych owoców i warzyw na zgodność z wymaganiami określonymi w normach handlowych, których treść znajduje się w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 543/2011,
• znakowania w zakresie zgodności z ogólnymi wymaganiami określonymi
  w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) nr 543/2011,
• dokumentacji towarzyszącej kontrolowanym partiom, w zakresie zgodności
  z wymaganiami określonymi w art. 5 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego Komisji (UE) nr 543/2011.

W toku kontroli inspektorzy WIJHARS sprawdzają czy dana partia jest oznakowana krajem pochodzenia oraz czy oznakowanie to jest zgodne z dokumentacją towarzyszącą i nie wprowadza konsumenta w błąd. W przypadku stwierdzenia niewłaściwej jakości handlowej produktu, w tym braku wskazania przez handlowca informacji o państwie pochodzenia, wskazania niewłaściwej informacji
o państwie pochodzenia (np. rozbieżności w dokumentacji i znakowaniu), wskazania tej informacji w sposób wprowadzający konsumenta w błąd, organy inspekcji mogą zastosować określone środki. Jednym z nich jest sporządzenie Protokołu niezgodności z normami handlowymi Unii Europejskiej dla świeżych owoców i warzyw. Wydanie protokołu wiąże się z zakazem wprowadzania do obrotu oraz transportu kwestionowanej partii świeżych owoców lub warzyw. W protokole wskazane zostają czynności jakie zobowiązany jest wykonać handlowiec z daną partią towaru, np. zmiana oznakowania, przesortowanie, przeznaczenie do przetwórstwa, a nawet zniszczenie partii. Ponadto, za stwierdzone w toku kontroli krajowych nieprawidłowości, wojewódzki inspektor JHARS może wydać jedną z następujących decyzji administracyjnych, na mocy art. 29 ustawy z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2178):

• zakazującą wprowadzania do obrotu owoców i warzyw niespełniających wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania,
• nakazującą poddanie owoców i warzyw określonym zabiegom, np. zmianie oznakowania,
• zakazującą składowania owoców i warzyw w nieodpowiednich warunkach lub transportowania ich środkami transportu nie nadającymi się do tego,
• nakazującą przeklasyfikowanie do niższej klasy jakości,
• nakazującą zniszczenie owoców i warzyw.

Wojewódzki Inspektor JHARS uprawniony jest również do stosowania kar pieniężnych
w zakresie uprawnień określonych w rozdziale 6 art. 40a ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2003 r. o organizacji rynków owoców i warzyw oraz rynku chmielu. Zgodnie z art. 40a ust. 1 pkt 3: Kto wprowadza do obrotu owoce i warzywa nieodpowiadające wymaganiom jakości handlowej, podlega karze pieniężnej w wysokości do pięciokrotnej wartości korzyści majątkowej uzyskanej lub która mogłaby zostać uzyskana przez wprowadzenie tych artykułów do obrotu, nie niższej jednak niż 500 zł. Zgodnie z art. 40a ust. 1 pkt 4: Kto odmawia okazania wojewódzkiemu inspektorowi lub inspektorowi Inspekcji Handlowej dokumentów towarzyszących danej partii owoców i warzyw lub nie zamieszcza w tych dokumentach odpowiednich informacji wymaganych zgodnie  z art. 5 rozporządzenia nr 543/2011 lub zamieszcza w tych dokumentach informacje nieprawdziwe, podlega karze pieniężnej w wysokości do dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za rok poprzedzający rok nałożenia kary.

Jak konsument/plantator który podejrzewa takie oszustwo powinien się zachować? Czy może powiadomić policję? Czy jakieś inne działania może podjąć samodzielnie?

W sytuacji kiedy konsumenci, bądź inni uczestnicy rynku (producenci, handlowcy owoców
i warzyw) posiadają informację, że konkretny podmiot dopuszcza się fałszowania informacji
o kraju pochodzenia sprzedawanych przez siebie świeżych owoców lub warzyw lub sprzedaje te produkty niezgodnie z wymaganymi norm handlowych UE, mają prawo do poinformowania o tym fakcie właściwych organów kontrolnych. Powyższego należy dokonać poprzez złożenie wniosku konsumenckiego, ze wskazaniem konkretnego podmiotu do właściwego miejscowo i rzeczowo organu kontrolnego. Podmioty dokonujące sprzedaży detalicznej będą podlegały kontroli Inspekcji Handlowej. Pozostałe podmioty będą podlegały kontroli Inspekcji JHARS. Doprecyzowanie właściwości miejscowej i rzeczowej pozwoli na skrócenie czasu reakcji organów kontrolnych.

Czy konsument może domagać się od sprzedawcy udowodnienia pochodzenia owoców, czy to już rola odpowiedniej inspekcji?

Informacja o państwie pochodzenia, jak już wyżej wspomniano musi być podana obowiązkowo w sposób wyraźny, czytelny i niewprowadzający konsumenta w błąd. Konsument może wymagać od handlowca zamieszczania na produkcie takich informacji. Uczciwy i świadomy handlowiec powinien znakować sprzedawane przez siebie produkty, zgodnie z obowiązującymi przepisami. W przypadku sprzedaży przez handlowca produktów nieoznakowanych, to od konsumenta zależy czy dokona ich zakupu. W takiej sytuacji poza działalnością organów kontrolnych duże znaczenie ma świadomość konsumenta i możliwość dokonywania przez niego świadomego wyboru produktu. Natomiast, prawo do skontrolowana dokumentacji dotyczącej danej partii świeżych owoców i warzyw i weryfikacji informacji o państwie pochodzenia posiadają inspektorzy właściwych organów kontrolnych.

Jeszcze raz dla pełnej jasności doprecyzujmy, które organy państwowe mogą podejmować działania w celu stwierdzenia zgodności pochodzenia partii towaru z jego oznaczeniem. 

W imporcie, eksporcie oraz na rynku krajowym na etapach poprzedzających sprzedaż detaliczną konsumentowi końcowemu, działania kontrole w zakresie jakości handlowej świeżych truskawek mogą podejmować Wojewódzkie Inspektoraty JHARS (WIJHARS). Na etapie sprzedaży detalicznej konsumentowi końcowemu, działania kontrole w zakresie jakości handlowej świeżych truskawek mogą podejmować wojewódzkie Inspektoraty Inspekcji Handlowej (WIIH).

Jakiej reakcji w praktyce może oczekiwać konsument podejrzewający oszustwo?

Organy Inspekcji JHARS rozpatrują przekazywane wnioski konsumenckie. W przypadku kiedy przedmiot wniosku dotyczy kompetencji Inspekcji JHARS, a konsument wskazał konkretny podmiot, który wprowadza do obrotu świeże owoce lub warzywa niezgodnie z wymaganiami jakości handlowej, organ do którego wpłynął wniosek podejmuje decyzję o realizacji kontroli doraźnej w przedmiotowym zakresie. Konsument przekazujący wniosek zostaje poinformowany o działaniach podjętych przez organy Inspekcji JHARS. Niezależnie od przekazywanych wniosków konsumenckich lub innych informacji w zakresie podejrzenia o fałszowaniu informacji o państwie pochodzenia świeżych owoców i warzyw, Inspekcja JHARS realizuje cyklicznie, planowe kontrole w zakresie jakości handlowej tych produktów. W toku każdej kontroli podejmowanej przez WIJHARS sprawdzane są wszystkie wymagania jakości handlowej, tj. jakość, znakowanie i dokumentacja towarzysząca. Każdorazowo weryfikowana jest informacja o państwie pochodzenia danej partii w oparciu o przestawiana dokumentację. W przypadku niezgodności stosowane są odpowiednie sankcje karne.