Produkcja truskawek w Planie Strategicznym dla WPR na lata 2023-2027 – będą dopłaty, ale są też zagrożenia

Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027 będzie wspierać zrównoważony rozwój polskich gospodarstw, sektora przetwórstwa i poprawę warunków życia i pracy w małych miejscowościach wiejskich. Na jaką pomoc mogą tutaj liczyć producenci truskawek, warto zapoznać się z przygotowanym raportem.

WPR będzie wspierać zrównoważone metody gospodarowania, przyjazne klimatowi i środowisku; chroniące wodę, glebę i powietrze oraz bioróżnorodność. Sprzyjać będzie produkcji i wykorzystaniu zrównoważonej energii. Wzmacniana będzie różnorodność gospodarcza, w tym biogospodarka. Poprawa dynamiki rozwojowej zwiększy aktywności zawodową i społeczną mieszkańców terenów wiejskich i osób wykluczonych. W trakcie realizacji planu uwzględniana jest horyzontalna zasada równości szans i niedyskryminacji, w tym dostępności dla osób z niepełnosprawnościami oraz równości szans kobiet i mężczyzn. Upowszechniane i wdrażane będą rozwiązania naukowe i innowacyjne, w tym cyfrowe, usuwające bariery rozwojowe wsi i rolnictwa.

Ogółem w latach 2023-2027 planuje się przeznaczyć na płatność ok. 51,3 mln EUR, co stanowi 0,3% puli środków na płatności bezpośrednie i ok. 1,97% puli środków na wsparcie dochodów związane z produkcją.

Płatność roczna do kwalifikującej się powierzchni uprawy truskawek. Szacunkowa wysokość stawki: ok. 271 EUR/ha (średnia z lat 2023-2026). Przy wyliczeniu wysokości wsparcia posłużono się zaproponowaną przez IERiGŻ metodą badawczą polegającą na wyznaczeniu efektywności ekonomicznej sektora (działalności). Ustalenie efektywności polega na obliczeniu skorygowanego wyniku finansowego na 1 ha użytków rolnych w gospodarstwach rolnych prowadzących produkcję rośliny.

Z uwagi na ograniczenie wynikające z możliwości wydatkowania w ramach wszystkich płatności związanych z produkcją maksymalnie 15% (13%+2% na wysokobiałkowe) rocznej alokacji finansowej na płatności bezpośrednie, a także mając na uwadze dotychczasowe doświadczenia z wdrażania wsparcia, proponowana stawka płatności jest niższa od stawki wynikającej z rzeczywistych potrzeb sektora. Powierzchnia zgłaszana do wsparcia związanego z produkcją w latach 2019-2021 zmniejsza się stopniowo. Zaproponowana stawka jest zbliżona do dotychczasowej wysokości wsparcia (średnia stawka za lata 2015-2021 wynosi ok. 263 EUR/ha).

Stawka w roku 2027 jest niższa, gdyż koperta finansowa nie uwzględnia transferu środków z II filaru WPR (brak przepisów UE umożliwiających przesunięcie środków z II na I filar WPR).

Wysokość wsparcia dla beneficjenta będzie obliczana jako iloczyn stawki jednostkowej oraz uprawnionych produktów (liczby hektarów).

Jako stawkę maksymalną przyjęto stawkę planowaną powiększoną o ok. 28,7%. Jak wynika z analiz IERiGŻ, powierzchnia upraw truskawek w latach 2023-2027 może zmniejszyć się nawet do 25-30 tys. ha, w szczególności bez odpowiedniego wsparcia. Należy mieć również na uwadze wskaźnik inflacji, który w Polsce przekracza 10%. Na potrzeby wyliczenia wskaźnika zwiększenia stawki planowanej przyjęto powierzchnię 30 tys. ha. W sytuacji ewentualnych znacznych zmian w liczbie hektarów deklarowanych do wsparcia zastosowanie będzie miał mechanizm samoregulacji wysokości wsparcia. Proponowana maksymalna stawka jest niższa od średniej straty finansowej z lat 2015-2020. Jednocześnie Polska zdecydowała o nieokreślaniu stawki minimalnej.

W latach 2014-2020 zarówno powierzchnia, jak i zbiory większości gatunków owoców i warzyw nie wzrastały, przy równocześnie występujących silnych wahaniach plonów i zbiorów powodowanych zmiennością warunków klimatycznych. Trudności dotykające poszczególnych gatunków co do zasady mają charakter krótkookresowy. Odmienna sytuacja występuje w przypadku truskawek.

Powierzchnia uprawy truskawek systematycznie ulega zmniejszeniu. O ile w 2012 roku uprawiano truskawki na powierzchni ponad 55 tys. ha w kraju, to w latach 2018-2019 obszar ten zmniejszył się do 49 tys. ha (dane GUS). Występowanie trendu spadkowego potwierdzają również dane ARiMR dotyczące powierzchni upraw zakwalifikowanych do płatności do truskawek udzielanych w ramach dopłat związanych z produkcją. Obserwowane zmiany uwarunkowane są pogarszającymi się wynikami ekonomicznymi uzyskiwanymi z tej działalności, silną konkurencją ze strony innych państw, jak też pogłębiającym się problemem braku sezonowych pracowników.

Rosnąca konkurencyjność cenowa produkcji truskawek, zwłaszcza z krajów aspirujących o członkostwo w UE, umacnianie się pozycji na rynku mrożonek Chin, Maroka i Egiptu, wskazuje na konieczność wspierania tego kierunku produkcji poprzez wsparcie związane, celem utrzymania produkcji charakteryzującej się wysoką jakością, zwłaszcza do bezpośredniej konsumpcji.

Uprawa truskawek w Polsce charakteryzuje się dużą pracochłonnością oraz wzrastającymi kosztami pracy, natomiast mała odporność owoców i roślin na warunki zewnętrzne ogranicza możliwości zastosowania maszyn do zbiorów (zbiór ręczny).

Znaczne wahania cen skupu truskawek skutkują brakiem stabilizacji dochodowej gospodarstw zajmujących się tym kierunkiem produkcji, a związane z tym ryzyko może skłaniać do przestawiania się rolników na inne uprawy.

Ceny skupu truskawek (zł/tonę) w ujęciu rocznym w latach 2012-2020

Dane FADN za lata 2015-2020 wskazują, że dochód gospodarstw uprawiających truskawki, pomniejszony o szacowany koszt pracy własnej, był ujemny we wszystkich latach. Po odjęciu dopłat wartość ta spada średnio o 80%.

Przewiduje się, że w latach 2023-2027 uwarunkowania rynkowe produkcji truskawek mogą ulec dalszemu pogorszeniu. Z powodu pandemii COVID-19 i konfliktu zbrojnego w Ukrainie doszło do głębokich zmian struktury upraw. Pogłębił się problem braku siły roboczej, a koszty zatrudnienia pracowników w ostatnich latach znacznie wzrosły. Czynnikiem ograniczającym rozwój branży będą też wysokie koszty środków produkcji oraz rozwiązania przyjęte w ramach strategii „Europejskiego Zielonego Ładu”. W konsekwencji należy oczekiwać ekstensyfikacji produkcji oraz dalszego ograniczania areału upraw tego gatunku. Istotnym czynnikiem wpływającym na spadek powierzchni upraw truskawek będą również wysokie ceny skupu zbóż. Ceny te będą sprzyjały zmianie struktury upraw na niekorzyść truskawek. Przykładowo średnia cena pszenicy konsumpcyjnej wzrosła o 37%, tj. z 1260 zł/tonę (w połowie lutego 2022 r.) do 1732 zł/tonę w trzecim tygodniu maja 2022 r.

W jaki sposób interwencja przyczyni się do rozwiązania zidentyfikowanych trudności w ramach tego celu (np. wyjaśnienie ukierunkowania)?

W I filarze WPR sektor owoców i warzyw (w tym truskawek) otrzymuje wsparcie sektorowe – szerokie spektrum działań o charakterze modernizacyjnym i rynkowym, przewidzianych do realizacji przez organizacje producentów i zrzeszenia organizacji producentów, obejmujące poprawę infrastruktury służącej do planowania i organizacji produkcji, następnie poprawę wyposażenia technicznego wykorzystywanego do koncentracji dostaw i umieszczania produktów na rynku owoców i warzyw, wsparcie na działania informacyjne, promocyjne i marketingowe w odniesieniu do produktów, marek i znaków towarowych organizacji producentów owoców i warzyw, wsparcie w przypadku wycofania z rynku owoców i warzyw, wsparcie działań na rzecz ochrony środowiska oraz łagodzenia zmian klimatu oraz na badania i rozwój.

Wśród interwencji wspierających sektor truskawek w filarze I należy wyróżnić przede wszystkim: podstawowe wsparcie dochodów, wsparcie dla młodych rolników oraz uzupełniające redystrybucyjne wsparcie dochodów. Wsparcie sektora truskawek objęte jest płatnościami związanymi z produkcją. Pośrednio sektor wspierany będzie także poprzez ekoschemat dotyczący produkcji integrowanej oraz biologicznej ochrony upraw.

Komplementarnie, sektor truskawek może otrzymywać wsparcie w ramach dobrowolnych instrumentów II filara takich jak: Rolnictwo ekologiczne, interwencje inwestycyjne (dotacje i instrumenty finansowe) poprawiające konkurencyjność, czy też na rzecz ograniczenia presji z produkcji na środowisko i klimat. Ważnym elementem, biorąc pod uwagę rozdrobnioną strukturę gospodarstw, będzie wsparcie na rzecz rozwoju małych gospodarstw. Należy także wspomnieć o wsparciu na rzecz młodych rolników oraz wsparciu przetwórstwa – interwencje te także pośrednio będą oddziaływać na ten sektor. Wsparcie możliwe jest także w związku z udziałem rolników w interwencjach na rzecz podnoszenia jakości produkcji oraz w związku z udziałem w działaniach na rzecz transferu wiedzy, doradztwa i innowacji. Możliwe jest także finansowanie działań na rzecz zarządzania ryzykiem. Sektor może także korzystać ze wsparcia krajowego, oferowanego np. w formie kredytów.

Truskawki są ważnym surowcem przemysłu spożywczego, głównie ze względu na ich walory smakowe i dietetyczne. Gospodarcze znaczenie sektora jako dostawcy surowca dla przemysłu przetwórczego wynika przede wszystkim z zastosowania truskawek do produkcji dżemów, soków i mrożonek. Sektor truskawek należy do sektorów relatywnie pracochłonnych, które mają szczególne znaczenie ze względu na generowanie miejsc pracy, zwłaszcza w rejonach o rozdrobnionej strukturze agrarnej, spełnia zatem również funkcję społeczną. Produkcja truskawek ma duży wpływ na poziom dochodów gospodarstw i gospodarkę regionalną, zwłaszcza gospodarkę rejonów wyspecjalizowanych w ich uprawie.

Środowiskowe znaczenie sektora wynika z roli truskawek w dywersyfikacji upraw.

W Polsce uprawa truskawki wpisuje się w długoletnią tradycję, co wynika m.in. z korzystnych warunków glebowo-klimatycznych dla jej uprawy. Truskawka jest objęta systemem integrowanej, jak i ekologicznej produkcji, co wskazuje na możliwość jej uprawy z troską o stan środowiska przyrodniczego, zapewniając odpowiednią jakość owoców.

Uprawa truskawek prowadzona jest przede wszystkim w mniejszych gospodarstwach rodzinnych gospodarujących na plantacjach o powierzchni od 1 do 10 ha. Areał średniej plantacji truskawek przypadający na jedno gospodarstwo w 2016 r. wynosił około 1,1 ha.

Nie zakłada się zwiększenia powierzchni upraw w wyniku stosowania wsparcia związanego z produkcją (odzwierciedla to stabilny poziom wskaźnika produktu O.10 Liczba hektarów objętych wsparciem dochodów związanym z produkcją), co oznacza, że wsparcie będzie miało neutralny wpływ na środowisko.

W świetle powyższych informacji należy stwierdzić, że płatność związana do truskawek nie narusza przepisów Dyrektywy 2000/60/WE.

Należy również podkreślić, że w ramach inwestycji przyczyniających się do ochrony środowiska i klimatu oraz w ramach interwencji sektorowych, m.in w sektorze owoców i warzyw, wspierane będą projekty związane z pozyskiwaniem i zagospodarowaniem wody deszczowej oraz instalacjami do powtórnego obiegu wody. Poprawi to efektywność wykorzystania dostępnych zasobów wodnych w produkcji rolnej.

Komplementarnie, w ramach Krajowego Planu Odbudowy, realizowany będzie projekt pn.: „Inwestycje w zwiększanie potencjału zrównoważonej gospodarki wodnej na obszarach wiejskich”, którego celem jest wsparcie inwestycji na obszarach wiejskich w zakresie poprawy gospodarowania wodą oraz efektywności wykorzystania jej zasobów.

Dodatkowo, w celu zwiększenia zasobów wodnych, a tym samym adaptacji rolnictwa do zmian klimatu, tworzone są Lokalne Partnerstwa ds. Wody, których zadaniem jest inicjowanie, a następnie współpraca pomiędzy wszystkimi podmiotami działającymi na danym terenie, w tym mieszkańcami, rolnikami, instytucjami i urzędami w planowaniu przedsięwzięć, w tym inwestycji służących poprawie gospodarki wodnej na obszarach wiejskich.

Źródło: Plan Strategiczny dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027