Dobór odmiany odpornej na presję chorób, szkodników, o wysokiej jakości handlowej i przetwórczej owoców i plenności, przystosowanej do lokalnych warunków klimatyczno-glebowych to kluczowe kwestie w produkcji ogrodniczej. Podczas konferencji zorganizowanej przez LODR w Końskowoli 15 listopada br. profesor dr hab. Stanisław Pluta z Instytutu Ogrodnictwa – Państwowego Instytutu Badawczego (PIB) w Skierniewicach przedstawił aktualny dobór odmian czarnej porzeczki uprawianych na plantacjach towarowych w Polsce i na świecie.
W swoim wystąpieniu profesor podkreślił, że wyhodowanie nowej odmiany roślin sadowniczych, w tym porzeczki czarnej, to proces niezwykle pracochłonny, długi, żmudny i kosztowny. Prace hodowlane są jednocześnie niezbędne, bo odmiana jest najważniejszym nośnikiem postępu w biologicznego w produkcji sadowniczej, która determinuje jej opłacalność. Proces hodowli porzeczki czarnej, od krzyżowania form rodzicielskich do rejestracji nowej odmiany może trwać łącznie nawet 12-15 lat. Efektem hodowli twórczej jest uzyskanie nowych odmian, a zachowanie cech biologicznych już istniejących odmian to hodowla zachowawcza. Obecnie tradycyjna metoda krzyżówkowa stosowana jest 75%-80% procesu hodowli, a resztę, jako wsparcie, stanowi nowoczesna metoda molekularna.
W hodowli odmian prelegent wyróżnił trzy główne kierunki – hodowlę odpornościową – na główne choroby i szkodniki, hodowlę jakościową – przede wszystkim owoców przydatnych do przetwórstwa i zamrażalnictwa, w mniejszym stopniu owoców na świeży rynek oraz hodowlę adaptacyjną – dobre przystosowanie się do lokalnych warunków klimatycznych, glebowych czy technologii uprawy, w tym kombajnowego zbioru owoców.
Najważniejsze programy hodowlane czarnej porzeczki
Profesor Stanisław Pluta wskazał najważniejsze ośrodki hodowli odmian porzeczki czarnej w Europie. Są to James Hutton Institute w Dundee, Szkocja (25 uzyskanych odmian), Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach (10 odmian) oraz Instytut Sadownictwa (NAAS) w Kijowie, Ukraina (12 odmian).
Wśród mniej znaczących ośrodków, ale również posiadających w swoim portfolio autorskie odmiany są instytuty z Łotwy, Litwy, Estonii i Rumunii. Do niedawna takie prace prowadzono również w Czechach i Słowacji, na Węgrzech oraz w państwach skandynawskich. Odmiany z tych krajów nie mają jednak dużego znaczenia w produkcji porzeczek czarnych w Europie.
Swoje programy hodowlane posiada także Nowa Zelandia (kilkanaście odmian przystosowanych do specyficznych warunków klimatycznych tego państwa), a od 2022 roku także USA, gdzie stopniowo uprawa porzeczki jest na powrót legalizowana w wielu stanach.
Główne odmiany w Europie
W większości państw Europy zachodniej w uprawie towarowej są odmiany wyhodowane w Szkocji: ‘Ben Gairn’, ‘Ben Starav’, ‘Ben Avon’, ‘Ben Klibrek’, ‘Ben Hope’, ‘Ben Alder’, ‘Ben Tirran’ czy ‘Ben Finlay’. W Niemczech i Austrii dominujący udział, zdaniem prelegenta, mają już polskie odmiany – nie zawsze pozyskane w sposób legalny. Inaczej jest we Francji, gdzie uprawiane są stare, ponad 80-letnie odmiany ‘Noir de Bourgogne’, ‘Royal de Naples’ i ‘Blackdown’ oraz nowsze ‘Andega’, ‘Andorine’ i ‘Andelene’, a także, od 2016 roku, polska odmiana ‘Tiben’. Francuskie odmiany mają intensywny aromat i smak, dużo antocyjanów, ale owoce są małe, a plonowanie niskie. Służą przede wszystkim do produkcji likieru Cassis.
Na Ukrainie, będącej drugim po Polsce producentem porzeczki, obecnie także dominują polskie (niekoniecznie pozyskane legalną drogą) odmiany, a dodatkowo ukraińskie: ‘Sanyuta’, ‘Yuvileina Kopania’, ‘Sofivska’, ‘Chereshneva’ i ‘Vernisaż’.
Ciekawym wyjątkiem na światowej mapie jest Nowa Zelandia, gdzie królują odmiany rodzime: ‘Ben Ard’, ‘Ben Rua’, ‘Blackadder’, ‘Christina’, ‘Isobel’, ‘Kepler’, ‘Lewis’, ‘Murchison’, ‘Stewart’, ‘Victoria’ i ‘Lyford’. Nie nadają się one do uprawy w naszej szerokości geograficznej ze względu na brak wytrzymałości na niskie temperatury. Odmiana ‘Ben Ard’, jest także na niewielką skalę uprawiana w Japonii.
ZOBACZ TEŻ: Jakie perspektywy przed uprawą porzeczki? Cz. I Europa i świat
Główne odmiany w Polsce
W Polsce, oprócz lokalnych odmian wyhodowanych w IO – PIB w Skierniewicach pojawiają się także odmiany szkockie i ukraińskie. Według dostępnych informacji oraz szacunków wykładowcy aktualnie w uprawie towarowej 50% stanowi odmiana ‘Tisel’, 12% to ‘Ruben’, 10% ‘Tihope’, ‘Gofert’ i ‘Ores’, po 8% ‘Tiben’ i odmiany szkockie – ‘Ben Alder’ i ‘Ben Gairn’, po 5% odmiany starsze i ukraińskie, a pozostałe 2% to mniej znaczące odmiany.
Pewnym zagadnieniem do rozwiązania jest też kończący się w najbliższych 5 latach okres ochrony prawnej na terenie UE odmian ‘Tisel’ ‘Tiben’, ‘Gofert’, ‘Ores’, ‘Ruben’ i ‘Tines’. Prelegent poinformował, że toczą się prace nad zarejestrowaniem odmiany ‘Tisel’ jako chronionej marki na terenie UE.
Nieco nowsze polskie odmiany to ‘Polares’ i ‘Tihope’ (2014) oraz ‘Polben’ i ‘Polonus’ (2019). Na pytanie, które odmiany są obecnie warte wprowadzenia na plantacje, profesor wskazał na cieszącą się coraz większą popularnością odmianę ‘Polben’, czyli „poprawioną” odmianę ‘Ruben’, która jest nieco wcześniejsza od niej, ale bardzo do niej podobna. Pierwszą z odmian zakwalifikował jako dobrze nadającą się do mrożenia, a drugą zarówno na mrożonki jak do przetwórstwa na koncentrat porzeczkowy.
ZOBACZ TEŻ: Jakie perspektywy przed uprawami porzeczki? Cz. II Polska
