Prognozy meteorologiczne na początek 2026 roku wskazują na możliwość wystąpienia silnych spadków temperatury, lokalnie nawet do –20°C. Wśród producentów borówki wysokiej pojawiają się pytania, czy takie warunki mogą zagrozić krzewom oraz przyszłemu plonowi. Aby rzetelnie ocenić ryzyko, warto przeanalizować fizjologiczne mechanizmy mrozoodporności borówki oraz rzeczywiste temperatury krytyczne dla poszczególnych odmian.
Zimowa odporność borówki wysokiej
Borówka wysoka uprawiana w Europie Środkowej i Wschodniej należy do tzw. typu północnego, charakteryzującego się wysoką tolerancją na niskie temperatury zimowe. Odporność ta jest cechą genetyczną, jednak jej poziom zależy również od przebiegu jesieni oraz warunków, w jakich rośliny wchodzą w stan spoczynku. Stopniowy spadek temperatury i skracanie dnia sprzyjają prawidłowemu przygotowaniu krzewów do zimy, podczas gdy gwałtowne wahania pogody mogą tę odporność osłabiać.
Spoczynek zimowy a wrażliwość roślin na mróz
W okresie zimowym borówka znajduje się w stanie głębokiego spoczynku, dzięki czemu jej tkanki są przystosowane do przetrwania silnych mrozów. Sytuacja zmienia się wraz z nadejściem wiosny, kiedy rośliny zaczynają wychodzić ze spoczynku. Wówczas ich odporność na niskie temperatury gwałtownie spada i już krótkotrwałe przymrozki mogą prowadzić do uszkodzeń pąków kwiatowych, kwiatów oraz zawiązków owoców. To właśnie dlatego przymrozki wiosenne stanowią znacznie większe zagrożenie dla plonu niż mrozy zimowe.
Fizjologiczne mechanizmy mrozoodporności
Jednym z kluczowych elementów decydujących o zimowej odporności borówki jest synteza białek przeciwzamarzaniowych, określanych jako AFP (antifreeze proteins). Ich produkcja rozpoczyna się jesienią, pod wpływem obniżających się temperatur oraz skracającego się dnia. Białka te ograniczają tworzenie i wzrost kryształów lodu w tkankach roślinnych, chroniąc komórki przed uszkodzeniami mechanicznymi. Zlokalizowane są głównie w apoplaście, czyli przestrzeniach międzykomórkowych, gdzie lód powstaje w pierwszej kolejności.
Temperatury krytyczne dla odmian borówki wysokiej
Uprawiane w Polsce odmiany borówki wysokiej różnią się poziomem mrozoodporności. Najwyższą tolerancją na niskie temperatury zimowe wyróżnia się odmiana ‘Bluecrop’, która może przetrwać spadki temperatury nawet do –38°C. Odmiany takie jak ‘Patriot’, ‘Duke’, ‘Spartan’, ‘Bluegold’, ‘Bluejay’, ‘Nelson’ czy ‘Aurora’ wykazują odporność na poziomie około –34°C. Nieco mniej odporne są odmiany ‘Earliblue’, ‘Sierra’, ‘Chandler’ oraz ‘Darrow’, dla których temperatury krytyczne wynoszą około –28°C. Najniższą mrozoodpornością charakteryzuje się odmiana ‘Elliot’, u której uszkodzenia mogą występować już przy temperaturach zbliżonych do –20°C. Dla nowszych odmian jakie pojawiają się na rynku nie znalazłem opracować dotyczących minimalnych temperatur.
Czy spadki temperatury do –20°C są zagrożeniem?
Dla większości popularnych odmian borówki wysokiej prognozowane spadki temperatury do –20°C w okresie zimowym nie stanowią realnego zagrożenia, pod warunkiem że rośliny pozostają w stanie pełnego spoczynku. Ryzyko uszkodzeń wzrasta jednak w sytuacji, gdy silny mróz jest poprzedzony długotrwałym ociepleniem, prowadzącym do częściowego wyjścia roślin ze spoczynku. W takich warunkach szczególnej uwagi wymagają plantacje odmiany ‘Elliot’.
Co stanowi największe ryzyko dla plonu?
W praktyce produkcyjnej znacznie większym zagrożeniem niż same niskie temperatury zimą są niestabilne warunki pogodowe. Zimowe odwilże, po których następują gwałtowne spadki temperatury, a także wczesne ruszenie wegetacji i przymrozki wiosenne w fazie nabrzmiewania pąków i kwitnienia, są najczęstszą przyczyną strat w plonie borówki wysokiej.
Wytrzymałość na mróz (na niskie temperatury zimą) różnych odmian borówki wysokiej
| Odmiana | Temperatura (°C) |
| ‘Patriot’ | –34 |
| ‘Duke’ | –34 |
| ‘Earliblue’ | –28 |
| ‘Bluecrop’ | –38 |
| ‘Spartan’ | –34 |
| ‘Bluegold’ | –34 |
| ‘Bluejay’ | –34 |
| ‘Sierra’ | –28 |
| ‘Chandler’ | –28 |
| ‘Nelson’ | –34 |
| ‘Darrow’ | –28 |
| ‘Elliot’ | –20 |
| ‘Aurora’ | –34 |
